Na Berlinskom kongresu 1878. godine, kao što smo već pisali u nekim od prošlih brojeva „Glasa islama“, Bugarska je morala da prihvati odredbe u korist Turaka, Grka i Rumuna koji su živjeli na njenoj teritoriji, a Srbiji i Crnoj gori je kao uslov za priznanje nametnuta obaveza zaštite vjerskih prava manjina. (Dimitrijević V., Paunović M., Ljudska prava, Beograd, 1997., str. 399)
Možda je i to uticalo da srpska vojska prilikom ulaska u Novi Pazar, u Balkanskim ratovima, nije bila previše gruba prema bošnjačkom stanovništvu, kako ističu neki naši istoričari.
Balkanski ratovi su se odigrali 1912. i 1913. godine. Prema određenim istorijskim podacima, u priličnoj mjeri obojenim „komunističkom“ ideologijom, ulazak srpske vojske u Novi Pazar opisan je na sljedeći način: „U tom ratu, Ibarska vojska je iz Srbije nastupala prema Novom Pazaru, mjestu gdje joj je jedino bio organizovan otpor, iz tri pravca. Borbe za Novi Pazar, a to znači i za njegovu okolinu, trajale su od 19. do 23. oktobra 1912. godine. Ostalo je zabilježeno da je srpska vojska ušla u Novi Pazar 23. oktobra 1912. godine oko 15 časova i da se veoma korektno odnosila posebno prema muslimanskom življu.“ ( www.tutin.co.yu/istorija&geografija.htm )
No, i pored toga, ranija, ali i kasnija dešavanja govore u prilog tvrdnji da se tu radilo o trenutnoj političkoj i vojnoj kalkulaciji. To se najbolje objašnjava sljedećim činjenicama: „Srbija i Crna Gora, nakon ankesije BiH, usmjeravaju svoje ambicije ka jugu, zahvatajući Sandžak, Kosovo, Makedoniju, Skadar i sjevernoalbanske krajeve. Srbija i Crna Gora su, i prije sticanja svoje nezavisnosti, bile posebno zainteresovane da osvoje Sandžak kako bi se preko ove teritorije neposredno povezale. Srbi su pisali da je Sandžak za osmansku državu slijepo crijevo, a za Srbiju pupak.“ (Jelinić Đ., Novopazarski Sandžak, Beograd 1910,1. Počev od 1827. nazivom “Stara Srbija” Srbi označavaju teritoriju Kosova, Sandžaka, južnog Pomoravlja i sjevernog Povardarja. Termin “Južna Srbija” uveden je nakon 1912. kada su u sastav Srbije ušle Makedonija, Kosovo, dio Metohije i Sandžak. Pod terminom “Sjeverna Srbija” podrazumijevala se dotadašnja teritorija države Srbije; upor. D. Petrović, Sandžak: (prema) Raška oblast, “Has”, br. 70, Novi Pazar 17. februar 1999.)
Predstavnici Srbije i Crne Gore potpisali su još u junu 1876. u Veneciji tajni ugovor i vojnu konvenciju. Po ovom ugovoru: “obe visoke ugovarajuće strane zaključuju savez kome je opšti cilj oslobođenje hrišćana a bliži i neposredni cilj oslobođenje srpskog naroda u evropskoj Turskoj “.( Bandžović, S., Ratovi i demografska deosmanizacija Balkana (1912.-1941.) Prilozi, 32, Sarajevo, 2003., str. 179-229.)
Sandžak je pritom bio izdijeljen na interesne sfere ove dvije države. ( Jovanović S., Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti, Cetinje 1948, 314-316. Srpski general Petar Bojović 1907. u knjizi ‘Vaspitavanje vojnika’ piše: “Ima dosta naše braće Srba muhamedanske (turske) vjere. Oni su, kao i oni katoličke vjere, bili prisiljeni da prime muhamedansku vjeru. Ali ipak su pravi Srbi i govore pravim srpskim jezikom. Takve naše braće muhamedanske vjere ima najviše u Bosni, Hercegovini, Staroj Srbiji i Makedoniji. Oni siromasi, iako se po svom neznanju nazivaju Turcima, nisu Turci nego pravi Srbi čije su pretke Turci natjerali silom da prime muhamedansku vjeru. Oni sada i sami počinju uviđati da su Srbi i počinju se priznavati i nazivati Srbima muhamedanske vjere, kao što priznaju da su Srbi i oni katoličke vjere nazivajući se Srbima katolicima. Zbog ovoga mi treba uvijek da imamo na umu onu pametnu srpsku izreku: “Brat je mio, koje vjere bio”. Bog prašta njima, jer im je silom naturena tuđa vjera, koju će oni ostaviti i primiti svoju pradjedovsku pravoslavnu vjeru i slavu, kad ih, ako Bog da, oslobodimo i s nama sjedinimo u veliku i silnu srpsku državu, kao što je to bilo pod carem Dušanom Silnim” – prema: T. Gavrić-D. Simović, Vojvoda Petar Bojović, Beograd 1990, 40-41.)
Albanci su također svojatali Sandžak, proglašavajući ga, zajedno sa Kosovom, za „Gornju Albaniju“.( B. Hrabak, Novopazarski Sandžak između Austro-Ugarske i Arbanasa, Užički zbornik, br. 21, Užice 1992, 35; upor. P. Bartl, Albanci, Beograd 2001, 94)
Austrijanci su, pak, smatrali da je Sandžak za Bosnu „isto što i posjedovanje Bosfora za Crno more“. (K. Isović, Austro-ugarsko zaposjedanje Novopazarskog sandžaka 1879. godine, Godišnjak Istorijskog društva Bosne i Hercegovine, god. IX, Sarajevo 1958, 111. O nastanku, granicama i fizionomiji Sandžaka opširnije vidi: H. Šabanović, Bosanski pašaluk, Sarajevo 1982, 232-234; A. Aličić, Uređenje Bosanskog elajeta od 1789. do 1878. godine, Sarajevo 1983, 61, 84, 122.)
Zbog sveopšte situacije, žive zainteresiranosti, posebno za Sandžak, gdje su, nakon 1878. godine počeli dolaziti i naseljavati se muhadžiri iz BiH, kao i krajeva koji su, odlukama Berlinskog kongresa, pripali Crnoj Gori i Srbiji, srpska vlada je 1909. pravila planove za stvaranje organizacije srpskog naroda u Sandžaku. (Arhiv Srbije u Beogradu (dalje: AS), Ministarstvo inostranih dela Kraljevine Srbije (dalje: MID), Prosvetno-političko odeljenje (dalje: PPO), 1909, br. 122. Opšir. D. Pejatović, Osvrt na nekoliko pitanja iz projekta za stvaranje organizacije srpskog naroda u Novopazarskom Sandžaku 1909. godine, Simpozijum “Seoski dani Sretena Vukosavljevića”, XVI, Prijepolje 1995, 349-359. Dr. Slavenko Terzić u “Politici” od 6. septembra 1993. piše o Sandžaku pri kraju osmanske uprave: “Posljednjih godina turske vlasti uslijedilo je masovno protjerivanje čifčija – Srba zavisnih seljaka sa imanja koja su obrađivali. Ima više primjera nasilne islamizacije, posebno žena, silovanja i drugih oblika svakodnevnog ponižavanja.” Logično bi bilo, po takvom sudu, da se svi ti “nasilno islamizirani” nakon 1912. masovno i dobrovoljno vrate “pravoj vjeri”, ali o tome nema nikakvih potvrda.)
Do realizacije ovog projekta zbog splašnjavanja aneksione krize 1909. i pritisaka evropskih sila nije došlo, ali pojačane obavještajno-informativne aktivnosti, kao ni u prethodnim vremenima, nisu izostale. Srbija je pomagala komitske pokrete Srba u Osmanskom carstvu, ubacivala ljudstvo i oružje, pomagala i organizovala Srbe u borbi protiv organa vlasti, „ali da se to radi organizovano i oprezno.“ ( Safet Bandžović, Ratovi i demografska deosmanizacija Balkana (1912-1941) Prilozi, 32, Sarajevo, 2003., str. 179-229)
Nastavit će se